Elke vierde diamant ter wereld komt uit Rusland, waartegen veel sancties zijn ingesteld. Toch kunnen en willen Europa en de VS hun handen niet afhouden van de glinsterende stenen – Oekraïneoorlog of niet.

Op fluweel gedrapeerde juwelen liggen in de etalage van een winkel in de Antwerpse diamantwijk. De Belgische havenstad wordt al sinds de 15e eeuw beschouwd als een van de hubs voor de handel in edelstenen. Discreet en vertrouwelijk wordt hier jaarlijks 37 miljard euro omgezet, volgens het Antwerp World Diamond Centre. Op de vraag waar de diamanten vandaan komen, antwoordt een juwelier lachend: “Dat weet ik liever niet.” Zijn terughoudendheid is niet geheel ongegrond.

De ruwe diamanten komen uit Angola, Congo, Sierra Leone, Zuid-Afrika en ook Rusland, zoals Sigal Vantzovski, eigenaar van Binson Diamonds in Antwerpen, uitlegt. Ze worden naar België gebracht om in fabrieken te worden geslepen. Vervolgens worden de diamanten verwerkt tot juwelen en onder meer in haar winkel verkocht.

Het is een nobele nichemarkt met een miljardenomzet, waarvan niet in de laatste plaats Rusland – ondanks de oorlog in Oekraïne – blijft profiteren. Sinds het begin van de Russische agressie-oorlog in Oekraïne heeft de Europese Unie tal van sancties tegen Moskou ingesteld. Zo werd de invoer van bepaalde goederen zoals goud, wodka en kaviaar verboden – Russische diamanten werden gespaard, en wel om een specifieke reden.

België boycot stopzetting Russische diamanthandel

Volgens gegevens van het Russische ministerie van Financiën exporteerde Rusland in 2021 meer dan 48,6 miljoen karaat ruwe diamant naar het buitenland – het hoogste volume sinds het begin van de waarnemingsperiode in 2007. De monetaire omzet werd niet gekwantificeerd. De belangrijkste exportbestemmingen: De Verenigde Arabische Emiraten en België.

België – het land waar de EU haar hoofdzetel heeft – speelt dus een sleutelrol in de diamantindustrie en heeft bij de sanctieonderhandelingen gelobbyd om Russische stenen uit te sluiten van de maatregelen.

Economisch gezien zou Europa zichzelf schaden met sancties, zegt Koen Vandenbempt, decaan van de Faculteit Economie van de Universiteit Antwerpen. Door de invoer van Russische ruwe diamanten te stoppen, zou een industrie verloren gaan en zich verplaatsen naar Dubai of Mumbai – plaatsen waar veel minder nadruk zou worden gelegd op transparantie of duurzaamheid dan in Antwerpen, zegt Vandenbempt.

Aangezien veel landen zoals India, Israël of de Verenigde Arabische Emiraten zich niet bij een boycot zouden hebben aangesloten, zouden de Russische stenen uiteindelijk via hen op de wereldmarkt terechtkomen, verklaart Joachim Dünkelmann van het Bundesverband der Juweliere, Schmuck-und Uhrenfachgeschäfte (BJV – Duitse federale vereniging van juweliers, sieraden- en horlogemakers). “Strengere regels of wetten tegen Rusland zouden hier geen effect op hebben.

Russische diamantgigant is goed voor meer dan een kwart van de wereldwijde diamantproductie

Het Kremlin profiteert echter hoogstwaarschijnlijk van de diamantmarkt. Een van de grootste producenten is de Russische diamantgigant Alrosa, die naar eigen zeggen “gedeeltelijk” aan de staat toebehoort. Deskundigen schatten het belang van de staat op ongeveer 33 procent.

Alrosa is goed voor 95 procent van de Russische diamantproductie – ongeveer 27 procent wereldwijd. Dat betekent dat minstens één op de vier stenen op de wereldmarkt uit Rusland komt. De reus exploiteert verschillende mijnen in de Sakha-regio in het noordoosten van Rusland en in Arkhangelsk in het noordwesten, en heeft ook belangen in mijnen in het buitenland – bijvoorbeeld in Angola.

In tegenstelling tot Vandenbempt benadrukt grondstoffendeskundige Larisa Stanciu dat een verbod op de invoer van Russische ruwe diamanten ertoe zou leiden dat er via Alrosa minder geld in de staatskas zou vloeien. “Dit zou zowel directe als indirecte gevolgen hebben voor de begroting ter ondersteuning van de oorlog, hoewel de inkomsten uit de diamanthandel veel lager zijn dan de inkomsten uit de gas- en oliehandel.”

VS handhaaft ook diamanthandel met Rusland

Alrosa CEO Sergei Ivanov is ook geen onbekende. Hij was een van de eerste oligarchen uit de kringen van Poetin die door de Verenigde Staten werden gesanctioneerd. Terwijl de Europese Unie aarzelde, legde de Amerikaanse regering kort na het uitbreken van de oorlog sancties op aan Alrosa en verscherpte deze vervolgens.

Dat is waar ik altijd een beetje cynisch word,” zegt Vandenbempt, kritisch opmerkend dat de Europeanen naïef zijn om te denken dat de Amerikanen iets zouden doen om hun eigen economie te schaden. De verkoop van juwelen in de Verenigde Staten is volgens hem goed voor 50 procent van de wereldmarkt. Er zit dus ook een achterpoortje in de Amerikaanse sanctiebepaling dankzij een formulering die niet helemaal vlekkeloos is. Daarin staat dat als een diamant in een ander land aanzienlijk is bewerkt, hij die regio als zijn oorsprong mag claimen.

Bijgevolg kunnen bijvoorbeeld in India geslepen Russische edelstenen nog steeds in Amerika worden ingevoerd en hun oorsprong verhullen. Het is technisch bijna onmogelijk om het land van oorsprong van een steen te bepalen, zegt expert Vandenbempt. Wel zijn er certificeringsprocedures voor ruwe diamanten, zoals het zogenaamde Kimberley-proces, dat volgens de douane de invoer van zogenaamde conflict- en bloeddiamanten in de EU moet voorkomen.

In Duitsland heeft de industrie er volgens BVJ-directeur Dünkelmann veel belang bij dat er geen goederen uit Rusland worden betrokken. “Dit geldt ook en vooral voor diamanten.” Sinds het voorjaar, zei hij, hebben veel leveranciers de verzekering gegeven dat hun stenen niet uit Rusland komen. “Noch de handel, noch de consumenten willen goederen uit Rusland, en we doen er alles aan om dit te garanderen.