Voor een groep van meer dan 80 landen opereert het Kimberleyproces (KP) over het algemeen los van de wereldpolitiek. Er zijn af en toe uitzonderingen geweest: In 2007 onderbrak de Chinese delegatie naar verluidt de plenaire vergadering van het Kimberley-proces totdat de Taiwanese delegatie gedwongen werd te vertrekken.
Maar aangezien het KP gericht was op één specifiek onderwerp – conflictdiamanten – stond het grotendeels los van de wereldpolitiek en had het al moeite genoeg om vooruitgang te boeken met zijn eigen specifieke vraagstukken.
Dat is nu niet meer zo. Na de Russische inval in Oekraïne heeft de internationale politiek haar disfunctionele neus gestoken in de toch al niet goed functionerende KP-tent.
Rusland heeft momenteel de leiding over twee van de zes werkgroepen van het KP, en de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hebben geweigerd deel te nemen aan vergaderingen die door Rusland worden voorgezeten. Rusland reageerde boos en merkte op dat deze kwestie buiten de opdracht van het KP valt.
Vergaderingen die oorspronkelijk bedoeld waren om kwesties in verband met het KP te bespreken, worden nu meestal aan Rusland gewijd, aldus een bron.
Op de bijeenkomst van de Verenigde Naties op 18 maart ter bekrachtiging van het Kimberley-proces, die elk jaar plaatsvindt en gewoonlijk een saaie aangelegenheid is met eenvoudige toespraken, werd de Russische invasie fel veroordeeld door vertegenwoordigers van zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie.
“We kunnen niet negeren dat Rusland een aanzienlijk deel van de wereldwijde productie van ruwe diamant voor zijn rekening neemt,” zei de vertegenwoordiger van de VS in de VN-video, net voor het einde van de twee uur, “en dat deze opbrengsten de regering helpen financieren, vermoedelijk ook het leger.”
“Tegelijkertijd heeft Rusland een nooit uitgelokte invasie in Oekraïne gelanceerd….. De acties van het Kremlin staan haaks op de missie van het Kimberley Proces om te voorkomen dat de winsten uit de handel in ruwe diamanten worden gebruikt voor het financieren van conflicten tegen legitieme regeringen“.
De vertegenwoordiger van de Europese Unie, Silvio Gonzato, veroordeelde eveneens “de agressie van een deelnemer aan het Kimberley-proces tegen een andere deelnemer“. Oekraïne is lid van het Kimberley-proces.
De vertegenwoordiger van de Russische Federatie leek af te wijken van zijn vooraf voorbereide tekst en merkte op: “Wij zien ons genoodzaakt commentaar te leveren op de aanval op onze delegatie.”
“Wij betreuren de politisering van onze dialoog en zijn dankbaar voor de meerderheid van degenen die het woord namen en zich concentreerden op de agenda ….. Uiteraard verwerpen wij valse beschuldigingen en wij hopen dat deze informatie spoedig zal verdwijnen“.
Desondanks hebben noch de Verenigde Staten noch de Europese Unie momenteel een algeheel verbod op Russische diamanten ingesteld.
Volgens de huidige sancties van de VS mogen Russische diamanten worden ingevoerd als zij elders “ingrijpend zijn bewerkt“, wat voor het overgrote deel het geval is. Noch de Verenigde Staten, noch de Europese Unie hebben de KP opgeroepen Russische diamanten te verbieden.
Ook de Kimberley Process Civil Society Coalition (KPCSC), de alliantie van mensenrechtenorganisaties die vaak kritisch staat tegenover het certificeringssysteem, heeft dat niet gedaan.
Op 14 maart heeft de KPCSC een verklaring uitgegeven waarin de KP wordt opgeroepen “zich ervan te vergewissen dat diamanten die in Rusland of door het Russische staatsbedrijf Alrosa worden geproduceerd, niet bijdragen aan de financiering van conflicten“.
De verklaring van het KPCSC zou kunnen worden gelezen als een oproep om Russische diamanten te boycotten, aangezien Alrosa voor 33% in handen is van de Russische regering. Sommigen vatten het zo op.
Maar de huidige voorzitter van het KPCSC, Michel Yoboue, hoofd van GRPIE, een in Ivoorkust gevestigde NGO, zegt dat het KPCSC niet vraagt om een verbod of embargo.
“De situatie tussen Rusland en Oekraïne is een politieke situatie,” zegt hij. “Wij werken aan conflictdiamanten. Wat wij willen is dat het KP een standpunt inneemt over Oekraïne.”
Hij zegt dat het KPCSC in plaats daarvan een “controlemechanisme” zou steunen.
“In het geval van de Centraal-Afrikaanse Republiek hebben we een monitoringmechanisme,” zegt hij. “Mijn standpunt is dat we een controlemechanisme voor Russische diamanten op tafel moeten leggen om ervoor te zorgen dat ze geen conflicten financieren.”
Hij was ook terughoudend om Russische diamanten conflictdiamanten te noemen.
“We hebben geen bewijs dat Russische diamanten het conflict in Oekraïne financieren,” zegt hij.
De huidige definitie van conflictdiamanten van het KP is “ruwe diamanten die door rebellenbewegingen worden gebruikt om oorlogen tegen legitieme regeringen te financieren“. Hoewel de regering in Oekraïne als legitiem wordt beschouwd en Rusland duidelijk probeert die regering omver te werpen, kan het Russische leger misschien niet als een “rebellengroepering” worden beschouwd. Bovendien, hoewel de verkoop van edelstenen waarschijnlijk bijdraagt aan de financiering van het conflict, is er niet het directe verband dat we hebben gezien in andere oorlogen, die zwaar werden gefinancierd door diamanten.
Het KPCSC drong er ook bij de huidige voorzitter van het KP, Jacob Thamage uit Botswana, op aan een plenaire vergadering van het KP te beleggen die uitsluitend aan deze kwestie zou zijn gewijd. In antwoord daarop zei Thamage dat hij dat volgens de regels van het KP niet mocht doen, en dat een deelnemer – dat wil zeggen een land – dat verzoek zou moeten indienen. Vermoedelijk heeft geen enkel land dat gedaan.
In zekere zin heeft het KPCSC dezelfde problemen als het KP zelf – het is een coalitie waarvoor consensus vereist is. Nadat twee opmerkelijke westerse niet-gouvernementele organisaties het KPCSC hebben verlaten, bestaat het nu bijna volledig uit Afrikaanse groepen, waarvan sommigen het zien als een manier om met hun eigen regering te communiceren.
En terwijl de kwestie-Oekraïne de aandacht van het Westen heeft getrokken, is zij minder aan de orde in Afrika, waar conflicten al jaren woeden maar niet zoveel belangstelling van de mondiale media hebben gekregen. Bovendien kan de Russische invloed in bepaalde Afrikaanse landen het voor NGO’s gevaarlijk maken om hun stem te laten horen.
Het is ook hoogst onwaarschijnlijk dat de KP een Russisch verbod zou goedkeuren, aangezien de KP een absolute consensus vereist. De Verenigde Naties kunnen niet eens een uniforme veroordeling van de Russische invasie voor elkaar krijgen. Tot de leden van het KP behoren niet alleen Rusland – dat in dit geval geen stem zou mogen uitbrengen – maar ook niet-gebonden landen zoals de Verenigde Arabische Emiraten, India en China.
“Gezien de beruchte passiviteit van het KP, zou een oproep om Russische diamanten te classificeren als conflictdiamanten of om KP-sancties tegen Rusland in te stellen naar mijn mening contraproductief zijn,” vertelt Hans Merket, een onderzoeker bij de International Peace Information Service (IPIS), een lid van het KPCSC. “Het is inderdaad uiterst onwaarschijnlijk dat de KP enige actie zal ondernemen in deze kwestie. Het meer waarschijnlijke effect is dat de KP nog meer vast komt te zitten dan nu al het geval is.”
Hij merkt op dat de grootste kwestie waar de KP zich nu mee bezighoudt de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) is – het enige land dat universeel wordt beschouwd als producent van conflictdiamanten.
Merket: “Het is onwaarschijnlijk dat er onder deze omstandigheden iets kan gebeuren, vooral gezien de omstreden Russische betrokkenheid bij het land.”
De Wagner Group, gelieerd aan de Russische regering, is naar verluidt betrokken bij gevechten in de CAR. Vorig jaar sprak Rusland zijn veto uit over een voorstel van de Verenigde Naties om het toezicht op schendingen van de sancties in de CAR uit te breiden.
Merket zegt dat de recente verklaring van het KPCSC “een poging was om de regeringen en de bedrijfstak die in het KP vertegenwoordigd zijn, op het matje te roepen, zodat ze deze kwestie niet zomaar kunnen negeren. Hopelijk zal dit helpen om druk uit te oefenen op ten minste enkele belangrijke diamanthandels- of productiecentra om zich aan te sluiten bij de inspanningen om de handel in Russische diamanten te stoppen en deze te coördineren, en op de World Diamond Council om een krachtiger standpunt in te nemen“.
De World Diamond Council en de voorzitter van de KP hebben zich vooralsnog stil gehouden over de kwestie Oekraïne.
“Wij houden, net als iedereen, de ontwikkelingen in Oekraïne nauwlettend in de gaten,” vertelde Thamage. “Mijn hoop en gebed is op een spoedige oplossing van wat de problemen ook zijn en een terugkeer naar vrede.”
